مطالعه تطبیقی قرارداد سفارش ساخت در فقه و حقوق

کتاب قرارداد سفارش ساخت در فقه و حقوق، تألیف دکتر محمد صادقی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ــ واحد قم، از کتاب های خوب و سودمندی است که درباره این گونه قرارداد و به تعبیر فقهی، عقد استصناع، نوشته شده است. این عقد بیشتر در فقه عامه مورد بحث واقع شده است و فقهای امامیه، به جز چند فقیه معاصر، کمتر به آن پرداخته اند. از مزایای کتاب، بحث مشروح و تفصیلی در زمینه عقد استصناع در فقه و حقوق موضوعه و بررسی ابعاد مختلف موضوع است. کتاب مشتمل بر دو بخش است: در بخش اول، ماهیت حقوقی سفارش ساخت و در بخش دوم، احکام، کاربرد و رویّه قضایی مطالعه شده است. درباره ماهیت قرارداد ساخت، مؤلف از اقوال و نظریه های مختلف (بیع سلم، مقاوله، اجاره، جعاله، بیع خاص و عقد مستقل) سخن گفته و موضوع را در فقه عامه و امامیه و قوانین موضوعه برخی از کشورها، به ویژه مصر، بررسی کرده و خود به نظریه عقد مستقل قائل شده است. کتاب با روش علمی (توصیفی، تحلیلی و تطبیقی) نوشته شده و حاکی از قوه استنباط و استدلال و توان علمی نویسنده از دیدگاه فقهی و حقوقی است. مؤلف درباره پاره ای از مسائل چالشی و مورد ابتلاء روز، مانند بیع سلم، بیع دین به دین و بیع کالی به کالی، به مناسبت موضوع، وارد بحث شده و پس از تحلیل اقوال و فتاوای فقها و اندیشه های حقوقی، تفسیرها و نظریه هایی را برگزیده است که معاملات مردم را حتی الامکان تصحیح و تسهیل می کند و این یکی از مزایای مهم کتاب است. البته کتاب از پاره ای کاستی ها و اشکالات شکلی و ماهوی رنج می برد که در مقاله به آن ها اشاره شده است؛ لیکن معایب کتاب در قبال مزایای آن از اهمیت کمتری برخوردار است؛ به عنوان مثال، مؤلف عقد مقاوله را که در فقه عامه مطرح شده و در حقوق مصر مقررات مفصلی راجع به آن آمده به عنوان الگویی مناسب برای ایران معرفی کرده که قابل ایراد است؛ وانگهی با نظر مؤلف مبنی بر اینکه قرارداد ساخت یک قرارداد مستقل و در زمره عقود نامعین است سازگار نیست. به هرحال، مزایای کتاب بیشتر از معایب آن است. کتاب حاضر اثر علمی سودمندی است که حقوقدانان و دانشجویان حقوق و دانش پژوهان حوزهای علمیه می توانند از آن بهره مند شوند.